Postanowiliśmy trochę zmienić nasz blog. Będziemy dalej pisać o życiu za granicą i podróżach, ale bardziej rodzinnie. To znaczy nasi rodzice też będą zamieszczać swoje wpisy. Dzisiaj z okazji początku roku szkolnego zapraszamy do poczytania wpisu mamy o szkołach za granicą. 

Kompetencje przyszłości

Zmiana. To termin, który definiuje współczesny świat i zapewne w jeszcze większym stopniu będzie go określał w przyszłości. Wiele zawodów, które dziś wykonujemy przestanie istnieć albo ich charakterystyka będzie zupełnie inna niż obecnie. Jak przewiduje Światowe Forum Ekonomiczne (World Economic Forum, WEF) większości zawodów, które będą wykonywać nasze dzieci jeszcze nie wymyślono. Można też założyć, że pracować one będą w środowisku zdominowanym przez sztuczną inteligencję i zglobalizowanym w znacznie większym niż obecnie stopniu.

Dlatego tak istotne jest, by wyposażyć je w umiejętności dające szansę na sprostanie realnym wyzwaniom przed którymi staną. Wśród kompetencji przyszłości WEF wymienia:

• umiejętność kompleksowego rozwiązywania problemów,
• umiejętność krytycznego rozumowania,
• kreatywność,
• elastyczność.

Liczyć się ma nie tylko wiedza, ale i kompetencje związane z inteligencją emocjonalną i umiejętnością współpracy z innymi ludźmi, kierowania nimi i osiągania kompromisów, a także podejmowania decyzji.

Nowoczesna edukacja

Na wzmacnianiu tych kompetencji uczniów opierają się nowoczesne systemy edukacji. Dwa ciekawe przykłady, którym warto się przyjrzeć to:

• Dynamicznie rozwijający się system międzynarodowy The International Baccalaureate (IB), który już dawno rozszerzył się poza międzynarodową maturę, obejmując obecnie wszystkie szczeble edukacji aż do szkoły wyższej. W ramach tego systemu działa 5000 szkół w 150 krajach świata,
• Model fiński, który w ciągu ostatnich lat przeszedł reformę i obecnie opiera się na podobnych założeniach jakie przyświecały twórcom IB. Na świecie zyskał rozgłos dzięki znakomitym wynikom, jakie jego wychowankowie uzyskiwali w międzynarodowych badaniach PISA. Szkoły fińskie wychodzą ze swoim modelem za granicę prowadząc szkolenia i otwierając międzynarodowe placówki oparte na swoim curriculum w Azji i na Bliskim Wschodzie.

Wśród podstawowych filarów, na których opierają się wymienione modele i dzięki którym mogą kształcić otwartych, empatycznych, myślących i kreatywnych ludzi należałoby wymienić przede wszystkim:

• dużą autonomię nauczycieli,
• nauczanie interdyscyplinarne z istotną rolą zajęć artystycznych i projektowych oraz nowych technologii,
• nacisk na rozwój społeczny dzieci i umiejętność współpracy w grupie, przykładanie wagi do ich emocji oraz zachęcanie do wykazywania się inicjatywą i samodzielnością.

Nauczyciele – klucz do sukcesu

Nauczyciele w tych systemach są kluczem do sukcesu.

System IB i model fiński opierają się na zaufaniu do pedagogów, czego wyrazem jest pozostawienie im dużej autonomii. Nauczyciele mają określone cele, które powinni zrealizować, zarys, który sami muszą wypełnić treścią. Nie dostają do ręki szczegółowego programu nauczania dla każdego przedmiotu, który od początku do końca muszą zrealizować i rozliczyć z niego na takich samych zasadach każdego ucznia w klasie.

Realizacja takiego otwartego modelu łączy się z koniecznością wykazywania się przez nich większą kreatywnością i samodzielnością, a także współpracą z kolegami i koleżankami ze szkoły. Wsparciem i poradą służą im, a także jakość ich pracy oceniają obecni w szkołach konsultanci – nauczyciele z dłuższym stażem i odpowiednimi kwalifikacjami.

Odejście od tradycyjnych przedmiotów

Wymienione modele opierają się również na interdyscyplinarności kształcenia. Nie istnieją w nich tradycyjne przedmioty, poza matematyką i językami, które nauczane są osobno. Nauka odbywa się albo w blokach tematycznych, w ramach których elastycznie łączone są elementy z zakresu historii, geografii, nauk społecznych, przyrody, chemii, biologii czy fizyki bądź w ramach szerszych przedmiotów takich jak nauki humanistyczne, nauki ścisłe, nauki przyrodnicze. Założeniem jest omawianie zjawisk jako całości, a nie tylko poszczególnych faktów. Duży nacisk kładzie się na przedmioty artystyczne – sztukę i muzykę, projektowanie i zajęcia praktyczne. Szkoły mają pracownie, w których uczniowie projektują i wykonują własne zabawki, przedmioty codziennego użytku, szyją, ale również budują proste mechanizmy i maszyny.

Jak to działa?

Jak to działa w praktyce? Posłużmy się przykładem. Nauczyciele danego rocznika wspólnie opracowują założenia bloku tematycznego, którego wiodącą ideą są „Odkrycia”. W ramach tego bloku omówione zostaną wielkie odkrycia naukowe, wielkie odkrycia geograficzne (przy okazji poruszony zostanie temat map) a uczniom zostanie postawione pytanie: co jeszcze, ich zdaniem, pozostało do odkrycia.

Po przedstawieniu uczniom istotnych faktów, nauczyciel jednej z klas wybierze się z nią do muzeum nauki. Inny zaprosi do szkoły lokalnego pasjonata, kolekcjonera starych map, który opowie o nich dzieciom. Matematyk we współpracy z opiekunami klas zorganizuje grę polegającą na konieczności znalezienia w szkole miejsc zaznaczonych na mapie, w których ukryte są matematyczne zagadki, ich rozwiązanie doprowadzi ostatecznie do odkrycia tajemnicy będącej przedmiotem zadania. Dzieci wyjdą na teren szkoły, do parku, do miasta, żeby stworzyć własne mapy.

Może się zdarzyć, że w czasie różnorodnych aktywności związanych z omawianym blokiem tematycznym, nauczyciel zauważy, że dzieci najbardziej interesuje jakieś konkretne zagadnienie, na przykład odkrywanie kosmosu. W ramach elastycznego programu poświęci więc dodatkowy czas na bardziej szczegółowe zajęcie się tym tematem. Dzieci w zespołach będą tworzyć prezentacje dotyczące wybranych zagadnień z tego zakresu w różnych formach – w Power Poincie, ale i w formie rysunków, zdjęć, wyszywanek, w postaci prezentacji prototypów kosmicznych łazików i opowieści o centrach treningowych kosmonautów. Będą słuchać piosenek o kosmosie, takich jak Space Oddity Davida Bowie i fragmentu książki czytanej przez kosmonautę w stanie nieważkości. Nauczyciel zaproponuje dyskusję na temat, czy ludzkość w przyszłości będzie mogła żyć na innych planetach.

Polski model

Taki model nauczania nie jest całkowicie obcy i w Polsce. Kolejne reformy i korekty systemu oświaty doprowadziły do wprowadzenia do niego elementów interdyscyplinarności oraz do położenia nacisku na kształcenie krytycznego myślenia, kreatywności i umiejętności pracy zespołowej. Paradoksalnie te elementy najsilniej obecne były w programie gimnazjów, których wychowankowie osiągali później bardzo wysokie noty w tych samych międzynarodowych badaniach, które uczyniły sławnym fiński system edukacji.

Likwidacja gimnazjów oznaczała nie tylko zamknięcie placówek, ale i zlikwidowanie interdyscyplinarności nauczania i powrót do tradycyjnych przedmiotów, których program obecnie nie jest ze sobą powiązany, a zatem znowu uczy się wszystkiego osobno i bez związku ze sobą. Ponownie położono też nacisk na przyswajanie faktów zamiast dokonywania krytycznych analiz, na wykonywanie wytycznych nauczyciela zamiast szukania samodzielnych rozwiązań. Interdyscyplinarne podejście do edukacji w dalszym ciągu obowiązuje w przedszkolach oraz w klasach 1-3.

Nie tylko wiedza, także emocje

Środowisko, w którym dziecko może się efektywnie uczyć to takie, w którym czuje się pewnie i bezpiecznie. Dlatego w nowoczesnych systemach edukacji tak dużą wagę przywiązuje się do stosowania różnych rozwiązań, które ułatwią uczniom funkcjonowanie w szkole. Nauczyciele aktywnie kształtują pozytywne postawy wychowanków.

Duży nacisk kładzie się na integrację dzieci nie tylko w ramach klasy, ale i w ramach rocznika i całej szkoły. Lekcje nie odbywają się w sztywno określonych grupach, ale dzieci pracują w ramach różnych grup na różnych zajęciach.

Promuje się też empatyczne podejście starszych uczniów do młodszych, czemu może służyć na przykład program oddania młodszego kolegi „pod opiekę” starszego na czas przerw przez jakiś czas. Potrafi to trwale zmienić nawyki starszych dzieci, które stają się ostrożniejsze i bardziej opiekuńcze w relacjach z młodszymi, za to małe dzieci wręcz nie mogą się doczekać wyjścia na przerwę swoich dużych mentorów.

Realizacja programu nie jest najważniejsza

Problemy wykluczenia z grupy, odrzucenia nie są ignorowane. Nauczyciele potrafią wprost powiedzieć rodzicom,  że będą wolniej realizować program nauczania, bo muszą więcej czasu poświęcić na wychowawczy aspekt swojej pracy. Zresztą duża elastyczność w ramach systemu pozwala im też na takie przemodelowanie nauki, żeby nadać jej bardziej integrujące formy, np. w postaci realizacji wspólnych projektów.

Umiejętności społeczne i emocjonalne jednak nie są wyłącznie elementem dobrostanu ucznia w okresie dojrzewania. To także jego kapitał na przyszłość umożliwiający mu osiągnięcie sukcesu w życiu i na rynku pracy. Dlatego w nowoczesnych systemach edukacji wielką wagę przywiązuje się do rozwoju takich umiejętności wychowanków jak: empatia, samokontrola rozpoznawanie i zarządzanie emocjami, komunikacja, asertywność i rozwiązywanie problemów.

Inspiracje

Nikt nie jest w stanie przedstawić przepisu na idealną edukację. Na pewno jednak nie jest nim powrót do starych, dobrych wzorców. One już nie są dobre, są tylko stare. Musimy szukać pomysłu na takie nauczanie, które ułatwi naszym dzieciom stawienie czoła wyzwaniom przyszłości. Warto więc przyglądać się ciekawym modelom edukacji i czerpać z nich inspirację.

(zdjęcie: Rionaa, Flickr, licencja: CC BY 2.0)